UNIA EUROPEJSKA

EUROPEJSKI FUNDUSZ

ROZWOJU REGIONALNEGO

Dla rozwoju Mazowsza. Wydatek współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego 2007–2013

 Muzeum Żydów Mazowieckich jest oddziałem Muzeum Mazowieckiego w Płocku

Do roku 1943 omawiany budynek służył jako dom modlitwy, szkoła, mieszkanie, siedziba gminy żydowskiej. Po wojnie budynek pełnił funkcje gospodarcze. Budowa synagogi rozpoczęła się w 1822 r. Obiekt określany początkowo mianem Szkoły Żydowskiej (bożniczej), czasem też bożnicą czy domem modlitwy, od początku był jednocześnie siedzibą zarządu gminy żydowskiej. Budynek ten funkcjonował równolegle z Wielką Synagogą, wybudowaną w 1810 r., położoną przy dawnej ul. Synagogalnej, obok Placu Straconych. Stara bożnica była budynkiem większym, bardziej reprezentacyjnym, bogatszym architektonicznie, z klasycyzującą elewacją.

Mała Synagoga do roku 1928 wciąż nie była ukończona; w dokumentach z tego roku czytamy, że był to „dom nowo na Szkołę Żydowską wybudowany, który wymaga wykończenia zarówno na zewnątrz jak wewnątrz celem uchronienia od ruiny i przed dalszymi szkodami”. Budynek prawie do połowy XIX wieku pozostawał nieukończony i powoli popadał w ruinę. Powodem tego był nie tylko wieloletni zastój na budowie spowodowany brakiem funduszy, ale także częściowe położenie budynku na dawnej średniowiecznej fosie obronnej miasta. Jeden narożnik znalazł się na gruncie nośnym i już w czasie budowy pojawiły problemy, ponieważ gmach stał nierówno. Budynek przez lata podupadał, na dachu pojawiły się szczeliny aż w końcu w 1863 r. częściowo zawalił się. W latach 1913 – 1914 przeprowadzono remont, głównie babińca. W czasie II Wojny Światowej Niemcy zdewastowali Dużą Synagogę, urządzając tam warsztat samochodowy, tym samym pozbawiając ją religijnego charakteru. W bożnicy przy ul Kwiatka od grudnia 1939 r. mieściła się siedziba nowo utworzonej Rady Żydowskiej (Judenrat), a także służby porządkowej. Po wojnie postanowieniem Sądu Grodzkiego w Płocku, właścicielem bożnicy przy ul. Kwiatka stał się Okręgowy Komitet Żydowski, jako następca prawny Gminy Wyznaniowej Żydowskiej.

W zniszczonym w znacznym stopniu budynku odbyło się pierwsze zebranie Żydów płockich, na które przybyły 22 osoby. Wówczas zwrócono się do władz o zalegalizowanie Komitetu Żydowskiego w Płocku, który starał się o przeznaczenie Wielkiej Synagogi na izbę pamięci. Pomysł jednak nie doszedł do skutku. W efekcie zrezygnowano z funkcji kulturowej budynku na rzecz produkcji - Komitet Żydowski uruchomił Spółdzielnię Krawiecko-Dziewiarsko-Pończoszniczą im. Gerszona Dua-Bogena, a szkoła żydowska stała się zakładem tkackim. W tym czasie przeprowadzono bieżące remonty: reperowano podłogi w sali głównej, wyremontowano dach oraz nadproża okien i drzwi. W 1960 r. założono księgę wieczystą, w której z tytułu zasiedzenia właścicielem synagogi zapisany został Skarb Państwa. Wówczas również zmieniono nazwę spółdzielni. W 1962 r. synagoga została wpisana do rejestru zabytków.

W 1989 r. Spółdzielnię postawiono w stan likwidacji, która nastąpiła w roku 1992. Od tego roku budynek synagogi pozostawał nieużytkowany. W 1991 r. wojewoda płocki przekazał posesję wraz z budynkiem synagogi gminie Płock. W 1997 r. na mocy ustawy o restytucji mienia żydowskiego, synagogę odzyskała Gmina Wyznaniowa Żydowska w Warszawie, która w 1998 r. sprzedała ją miastu Płocku za 224 000 zł.

 W 2004 roku Rada Miejska Płocka podjęła decyzję o wystawieniu synagogi na sprzedaż. W tym samym roku zawiązało się Stowarzyszenie Synagoga Płocka, które zaproponowało zorganizowanie w zabytkowym obiekcie Muzeum Żydów Mazowieckich oraz nowoczesnego ośrodka edukacyjnego dla mazowieckiej młodzieży. W marcu 2006 r. synagoga została przekazana stowarzyszeniu na użytkowanie na dziesięć lat. W maju 2007 r. została wydana decyzja o warunkach zabudowy pozwalająca na remont bożnicy i docelową lokalizację muzeum.

Po blisko 140 latach burzliwej historii budynek tzw. Małej Synagogi stanie się miejscem, w którym opowiedziana zostanie historia osadnictwa żydowskiego na Mazowszu, a żydowska społeczność Płocka w należyty sposób upamiętniona.